Apakah Selesema Burung?
Selesema burung atau avian influenza adalah penyakit yang disebabkan oleh virus influenza jenis A yang menjangkiti burung, khususnya unggas seperti ayam, itik, dan burung liar. Walaupun penyakit ini lebih sinonim dengan haiwan, ia boleh menjangkiti manusia dalam keadaan tertentu, terutamanya apabila seseorang terdedah secara langsung kepada burung yang dijangkiti.
Penyakit ini mula mendapat perhatian dunia pada akhir 1990-an apabila wabak H5N1 dikesan di Hong Kong, yang mengorbankan banyak nyawa manusia. Menurut Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO), kadar kematian akibat jangkitan H5N1 pada manusia adalah tinggi, mencecah lebih 50% dalam beberapa kes.
Bagaimana Ia Berlaku?
Secara asasnya, selesema burung berpunca daripada jangkitan virus influenza A subjenis tertentu, seperti H5N1 atau H7N9. Virus ini menyerang sistem pernafasan burung, menyebabkan kerosakan tisu dan mengganggu fungsi organ. Apabila menjangkiti manusia, virus ini menyerang sel-sel dalam saluran pernafasan, bermula dari hidung hingga paru-paru.
Jika diibaratkan, bayangkan sistem pernafasan sebagai “kilang oksigen” badan. Virus selesema burung bertindak seperti “pengacau” yang masuk ke kilang itu, memusnahkan mesin, dan menghalang proses pengeluaran oksigen. Kerosakan ini mencetuskan reaksi imun yang kuat, menyebabkan radang teruk yang kadangkala lebih berbahaya daripada virus itu sendiri.
Punca-Punca Selesema Burung
Beberapa faktor boleh menyebabkan penularan virus selesema burung kepada manusia:
- Kontak Langsung dengan Unggas yang Dijangkiti
Sentuhan dengan darah, najis, bulu atau rembesan unggas yang dijangkiti adalah laluan utama virus ini masuk ke badan manusia. Petani, pekerja ladang ayam, atau mereka yang berada di pasar unggas hidup berisiko tinggi. - Menghirup Udara Tercemar
Habuk atau titisan air yang mengandungi partikel virus daripada unggas yang dijangkiti boleh disedut masuk ke paru-paru. Proses ini sering berlaku di kawasan penyembelihan atau pemprosesan ayam. - Memakan Daging atau Telur yang Tidak Dimasak Sempurna
Walaupun jarang, memakan produk unggas yang tidak dimasak sempurna boleh menjadi punca, terutamanya jika virus masih aktif dalam makanan tersebut.
Faktor Risiko
Walaupun sesiapa sahaja boleh dijangkiti, terdapat kumpulan yang lebih berisiko mendapat selesema burung:
- Pekerja ladang ayam atau itik
- Individu yang bekerja di pasar unggas hidup
- Kanak-kanak yang bermain berhampiran unggas yang dijangkiti
- Orang yang mempunyai sistem imun lemah (contohnya pesakit kanser atau HIV)
- Pengembara ke kawasan yang sedang mengalami wabak selesema burung
Simptom Selesema Burung
Selesema burung sering bermula seperti selesema biasa, tetapi ia boleh berubah menjadi keadaan yang mengancam nyawa dengan cepat.
Simptom awal termasuk:
- Demam tinggi secara tiba-tiba
- Batuk kering atau berkahak
- Sakit tekak dan hidung berair
- Sakit otot dan keletihan melampau
- Sakit kepala
Mengapa simptom ini berlaku?
Apabila virus menyerang, tubuh mengaktifkan sistem imun untuk melawan. Proses ini melepaskan bahan kimia radang (sitokin) yang menyebabkan demam, sakit badan, dan keletihan. Virus juga merosakkan sel pada lapisan saluran pernafasan, menyebabkan batuk dan sakit tekak.
Jika penyakit menjadi teruk, ia boleh membawa kepada:
- Radang paru-paru teruk (pneumonia)
- Kesukaran bernafas yang memerlukan bantuan oksigen
- Kegagalan organ seperti buah pinggang atau hati
- Kematian dalam kes yang kritikal
Penyakit yang Mempunyai Simptom Sama
Selesema burung boleh disalah anggap sebagai penyakit lain kerana simptomnya hampir serupa. Antara diagnosis pembezaan termasuk:
- Selesema bermusim (influenza biasa) – Demam dan batuk, tetapi jarang menjadi radang paru-paru yang teruk secepat selesema burung.
- COVID-19 – Jangkitan virus yang juga menyerang saluran pernafasan dan boleh membawa kepada radang paru-paru.
- Pneumonia bakteria – Berlaku akibat jangkitan bakteria, biasanya bertindak balas terhadap antibiotik.
- SARS dan MERS – Jangkitan coronavirus lain yang menyebabkan kegagalan pernafasan teruk.
- Demam denggi – Walaupun melibatkan demam tinggi, ia tidak menjejaskan paru-paru secara langsung seperti selesema burung.
Ujian untuk Pengesahan Penyakit
Gold standard untuk mendiagnosis selesema burung adalah ujian makmal yang mengesan bahan genetik virus:
- RT-PCR (Reverse Transcriptase Polymerase Chain Reaction)
- Mengambil sampel dari hidung, tekak, atau saluran pernafasan pesakit.
- Ujian ini boleh mengenal pasti subjenis virus seperti H5N1 atau H7N9.
- Kultur Virus
- Virus diasingkan dalam makmal untuk pengesahan lanjut.
- Digunakan di pusat penyelidikan atau makmal rujukan.
- X-ray Dada
- Untuk mengesan tanda-tanda radang paru-paru.
Rawatan untuk Selesema Burung
Rawatan selesema burung perlu dilakukan secara cepat dan menyeluruh kerana penyakit ini boleh berkembang menjadi kritikal dalam tempoh singkat. Prinsip utama rawatan adalah mengawal replikasi virus, meredakan simptom, dan mencegah komplikasi.
1. Ubat Antivirus (Rawatan Utama)
- Oseltamivir (Tamiflu)
- Ubat ini paling kerap digunakan untuk selesema burung.
- Ia bertindak dengan menghalang enzim neuraminidase pada permukaan virus, yang diperlukan untuk membebaskan zarah virus baru dari sel-sel yang dijangkiti.
- Keberkesanan optimum dicapai jika diberikan dalam masa 48 jam selepas gejala bermula, namun dalam kes selesema burung, ia masih boleh memberi manfaat walaupun dimulakan lewat kerana tahap keterukan penyakit.
- Zanamivir (Relenza)
- Dihidu melalui inhaler.
- Sesuai untuk pesakit yang boleh menghirup ubat secara langsung, tetapi tidak disyorkan untuk pesakit yang mempunyai masalah pernafasan seperti asma teruk.
- Peramivir
- Ubat antiviral intravena, digunakan jika pesakit tidak boleh menelan ubat atau berada dalam keadaan kritikal.
2. Rawatan Sokongan
- Oksigen Tambahan
- Digunakan untuk mengekalkan tahap oksigen darah yang mencukupi.
- Dalam kes teruk, pesakit mungkin memerlukan mesin ventilator di ICU.
- Cecair dan Elektrolit
- Pesakit yang mengalami demam berpanjangan atau cirit-birit memerlukan cecair intravena untuk mencegah dehidrasi dan ketidakseimbangan elektrolit.
- Pengurusan Demam dan Sakit
- Ubat seperti paracetamol membantu mengawal demam dan mengurangkan ketidakselesaan badan.
- Antibiotik
- Tidak membunuh virus, tetapi digunakan jika terdapat jangkitan bakteria sekunder seperti pneumonia bakteria.
3. Rawatan Eksperimen
- Terapi Plasma Pemulihan (Convalescent Plasma Therapy)
- Menggunakan plasma daripada pesakit yang telah sembuh kerana mengandungi antibodi terhadap virus.
- Masih dalam kajian, tetapi berpotensi membantu pesakit yang kritikal.
- Kombinasi Antiviral
- Sesetengah penyelidikan mengkaji penggunaan dua atau lebih antiviral untuk meningkatkan keberkesanan rawatan.
Komplikasi Selesema Burung
Selesema burung bukan sekadar jangkitan saluran pernafasan biasa; ia boleh menyebabkan kerosakan serius pada paru-paru dan organ lain. Antara komplikasi utama termasuk:
- Radang Paru-Paru Teruk (Severe Pneumonia)
- Paru-paru dipenuhi cecair dan nanah akibat keradangan melampau.
- Pesakit akan mengalami kesukaran bernafas dan tahap oksigen darah menurun dengan cepat.
- Sindrom Distres Pernafasan Akut (ARDS)
- Paru-paru kehilangan keupayaan untuk membekalkan oksigen ke darah walaupun dengan bantuan oksigen.
- Keadaan ini memerlukan rawatan rapi di ICU dengan penggunaan ventilator.
- Kegagalan Organ Berganda
- Virus dan reaksi imun badan yang berlebihan boleh merosakkan buah pinggang, hati, dan jantung.
- Pesakit mungkin memerlukan rawatan sokongan organ seperti dialisis.
- Jangkitan Bakteria Sekunder
- Selepas sistem imun lemah, bakteria mudah menyerang, menyebabkan komplikasi seperti sepsis.
- Kematian
- Dalam kes H5N1, kadar kematian boleh melebihi 50% jika tidak dirawat dengan segera.
Pemulihan Selepas Selesema Burung
Proses pemulihan bergantung pada tahap keterukan jangkitan dan kesihatan keseluruhan pesakit.
- Tempoh Pemulihan
- Pesakit yang mengalami jangkitan ringan mungkin pulih dalam 2–3 minggu.
- Pesakit dengan jangkitan teruk memerlukan masa sehingga beberapa bulan untuk kembali pulih sepenuhnya.
- Kesan Jangka Panjang
- Sesetengah pesakit mengalami masalah pernafasan berpanjangan akibat kerosakan tisu paru-paru.
- Keletihan kronik dan penurunan berat badan boleh berlarutan walaupun selepas sembuh.
- Rehabilitasi
- Senaman pernafasan dan fisioterapi membantu memulihkan fungsi paru-paru.
- Pemakanan tinggi protein dan vitamin membantu mengembalikan tenaga dan menguatkan sistem imun.
- Sokongan Psikologi
- Pesakit yang melalui pengalaman ICU mungkin mengalami trauma psikologi dan memerlukan kaunseling.
Pencegahan Selesema Burung
Pencegahan adalah senjata paling berkesan kerana rawatan tidak menjamin kesembuhan sepenuhnya bagi semua pesakit.
1. Langkah Individu
- Elakkan sentuhan dengan unggas yang kelihatan sakit atau mati.
- Gunakan pelitup muka, sarung tangan, dan pakaian pelindung jika bekerja di ladang unggas.
- Basuh tangan dengan sabun dan air mengalir selepas mengendalikan unggas.
- Pastikan daging ayam dan telur dimasak sepenuhnya (suhu sekurang-kurangnya 70°C).
2. Langkah Komuniti
- Kerajaan perlu memantau pasar unggas hidup dan menutupnya jika wabak berlaku.
- Menjalankan kempen kesedaran awam tentang risiko dan cara pencegahan.
3. Vaksinasi
- Buat masa ini, tiada vaksin selesema burung yang tersedia untuk orang awam secara meluas.
- Vaksin sedang dibangunkan dan digunakan secara terhad kepada pekerja berisiko tinggi di beberapa negara.
Panduan Sokongan kepada Pesakit dan Keluarga
Merawat pesakit selesema burung bukan hanya soal ubat; sokongan fizikal dan mental adalah sama penting.
1. Sokongan Fizikal
- Pastikan pesakit berehat secukupnya di bilik yang bersih dan berventilasi baik.
- Sediakan makanan berkhasiat yang mudah ditelan, seperti sup ayam, bubur, atau jus buah segar.
- Pantau tanda vital seperti suhu badan, kadar pernafasan, dan tahap oksigen (jika ada pulse oximeter).
2. Sokongan Emosi
- Berikan kata-kata semangat kerana pesakit mungkin merasa cemas atau takut.
- Libatkan ahli keluarga dalam proses rawatan untuk mengurangkan rasa keseorangan pesakit.
3. Pencegahan Penularan kepada Ahli Keluarga
- Gunakan pelitup muka apabila berada dekat pesakit.
- Basuh tangan selepas membantu pesakit.
- Elakkan perkongsian peralatan makan, tuala, atau cadar.
4. Peranan Komuniti
- Melaporkan segera kepada pihak berkuasa kesihatan jika terdapat kes unggas mati secara mendadak di kawasan sekitar.
- Memberi sokongan kepada keluarga pesakit melalui bantuan makanan, kewangan, atau logistik jika mereka perlu menjalani kuarantin.
Rujukan
- World Health Organization. Avian Influenza. 2024. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/avian-influenza
- Centers for Disease Control and Prevention. Highly Pathogenic Asian Avian Influenza A(H5N1) Virus. 2023. https://www.cdc.gov/flu/avianflu/h5n1-virus.htm
- Mayo Clinic. Bird Flu. 2024. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bird-flu
- Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Avian Influenza. 2023. https://www.fao.org/avianflu/en/