Apa itu Asma?
Asma ialah sejenis penyakit kronik yang menjejaskan saluran pernafasan, terutamanya bronkus yang berfungsi mengangkut udara keluar masuk ke paru-paru. Dalam keadaan normal, saluran udara terbuka luas dan membenarkan udara bergerak dengan bebas. Namun bagi pesakit asma, saluran ini menjadi lebih sensitif, mudah meradang, dan cenderung menyempit, menyebabkan pesakit mengalami kesukaran bernafas.
Menurut data World Health Organization (WHO), lebih 260 juta orang di seluruh dunia menghidap asma, dan angka ini semakin meningkat saban tahun. Di Malaysia sendiri, kajian mendapati hampir 5–10% penduduk mengalami asma, dengan sebahagian besar daripadanya terdiri daripada kanak-kanak.
Bagaimana Asma Berlaku?
Untuk lebih mudah difahami, bayangkan saluran udara seperti paip air. Dalam keadaan biasa, paip itu bersih dan air mengalir lancar. Tetapi dalam asma, paip tersebut mempunyai beberapa masalah:
- Dindingnya menjadi bengkak (keradangan).
- Otot sekeliling paip mengetat (bronkokonstriksi).
- Lendir (mukus) terkumpul dan menyumbat laluan.
Apabila ketiga-tiga faktor ini berlaku serentak, udara tidak dapat keluar masuk dengan baik. Inilah sebabnya pesakit asma akan berdehit (bunyi berdesing), batuk, dan sesak nafas.
Apakah Punca-Punca Asma?
Walaupun penyebab sebenar asma masih belum difahami sepenuhnya, terdapat beberapa faktor yang diketahui boleh mencetuskan penyakit ini:
- Genetik
Individu yang mempunyai sejarah keluarga dengan asma atau penyakit alahan lebih berisiko mendapat asma. Sistem imun mereka biasanya lebih reaktif terhadap rangsangan tertentu. - Pendedahan kepada alergen
Debu, bulu haiwan, debunga, kulapuk, dan hama sering mencetuskan reaksi alahan yang menyebabkan saluran pernafasan meradang. - Pencemaran udara
Asap rokok, asap kenderaan, dan pencemaran industri boleh merengsakan paru-paru serta mencetuskan serangan asma. - Jangkitan pernafasan
Jangkitan virus seperti selesema atau influenza boleh memburukkan keadaan pesakit asma. - Faktor pekerjaan
Sesetengah individu terdedah kepada bahan kimia atau habuk di tempat kerja, seperti pekerja kilang atau pembinaan, yang boleh menimbulkan asma pekerjaan.
Faktor Risiko Asma
Bukan semua orang terdedah kepada asma, tetapi terdapat faktor yang meningkatkan risiko:
- Sejarah keluarga asma atau penyakit alahan.
- Berat badan berlebihan (obesiti).
- Pendedahan berpanjangan kepada asap rokok atau pencemaran.
- Hidup di kawasan bandar dengan tahap pencemaran tinggi.
- Kanak-kanak yang sering mengalami jangkitan saluran pernafasan.
Semakin banyak faktor risiko dimiliki seseorang, semakin tinggi kemungkinan mereka menghidap asma.
Simptom Asma
Simptom asma boleh datang secara perlahan atau tiba-tiba. Ada pesakit yang hanya mengalami simptom ringan, manakala ada pula yang mengalami serangan teruk sehingga memerlukan rawatan kecemasan.
Simptom utama asma termasuk:
- Sesak nafas – pesakit merasakan dada ketat dan susah menarik nafas panjang.
- Bunyi berdehit (wheezing) – bunyi desingan halus ketika menghembus nafas.
- Batuk berterusan – sering bertambah teruk pada waktu malam atau awal pagi.
- Dada terasa ketat – seperti ada sesuatu menekan di dada.
Kenapa gejala ini berlaku? Ia berpunca daripada penyempitan saluran udara akibat keradangan dan penghasilan mukus berlebihan.
Jika penyakit semakin teruk, pesakit mungkin mengalami:
- Kesukaran bercakap dalam ayat panjang.
- Nafas menjadi sangat laju atau cetek.
- Bibir atau jari menjadi kebiruan kerana kekurangan oksigen.
- Serangan asma yang berulang walaupun sudah menggunakan inhaler pelega.
Keadaan ini dipanggil status asthmaticus, iaitu serangan asma yang teruk dan boleh mengancam nyawa.
Penyakit yang Mempunyai Simptom Sama
Asma kadangkala sukar dibezakan dengan penyakit pernafasan lain kerana simptomnya hampir sama. Antara penyakit yang perlu dipertimbangkan sebagai diagnosis pembezaan ialah:
- Penyakit paru-paru obstruktif kronik (COPD)
- Bronkitis kronik
- Emfisema
- Jangkitan paru-paru (pneumonia)
- Kegagalan jantung kongestif (boleh meniru simptom sesak nafas dan berdehit)
- Refluks gastroesofagus (GERD) yang kadangkala menyebabkan batuk kronik.
Ujian untuk Mengesahkan Asma
Doktor biasanya akan melakukan beberapa ujian bagi mengesahkan diagnosis asma, antaranya:
- Spirometri (ujian piawai emas) – pesakit diminta meniup ke dalam alat khas untuk mengukur kapasiti paru-paru dan aliran udara.
- Peak Expiratory Flow (PEF) – mengukur kekuatan hembusan nafas.
- Ujian bronkodilator – melihat sama ada fungsi paru-paru bertambah baik selepas menggunakan ubat pelega.
- Ujian alahan – mengenal pasti pencetus asma.
- X-ray dada – untuk menolak penyakit lain yang mempunyai simptom sama.
Rawatan untuk Asma
Rawatan asma bertujuan untuk mengawal simptom, mencegah serangan, dan meningkatkan kualiti hidup pesakit.
1. Rawatan utama (gold standard):
- Inhaler kortikosteroid – berfungsi mengurangkan keradangan pada saluran udara. Ia digunakan setiap hari sebagai rawatan kawalan.
- Inhaler bronkodilator bertindak pantas (reliever) seperti salbutamol – digunakan semasa serangan asma untuk membuka saluran udara dengan cepat.
2. Rawatan tambahan:
- Inhaler kombinasi – gabungan kortikosteroid dan bronkodilator jangka panjang.
- Tablet kortikosteroid – untuk kes asma teruk, biasanya jangka masa pendek.
- Biologics – rawatan suntikan khas untuk asma yang tidak terkawal dengan inhaler biasa.
3. Rawatan bukan ubat:
- Mengelakkan pencetus seperti asap rokok, debu, atau haiwan peliharaan.
- Menjaga berat badan yang sihat.
- Melakukan senaman ringan secara berkala.
- Mengikuti pelan tindakan asma yang disediakan oleh doktor.
Komplikasi Asma
Jika tidak dikawal dengan baik, asma boleh menyebabkan pelbagai komplikasi seperti:
- Serangan asma berulang yang boleh mengancam nyawa.
- Kerosakan paru-paru kekal akibat keradangan kronik.
- Kualiti hidup menurun – pesakit sering terjaga waktu malam akibat batuk atau sesak nafas.
- Kekerapan masuk hospital atau ke unit kecemasan.
Pemulihan Selepas Serangan Asma
Pemulihan selepas serangan asma memerlukan:
- Rehat mencukupi – paru-paru memerlukan masa untuk pulih selepas keradangan.
- Menggunakan ubat mengikut jadual – jangan hentikan inhaler kawalan walaupun simptom sudah reda.
- Pemantauan fungsi paru-paru – menggunakan peak flow meter di rumah.
- Sokongan keluarga – sangat penting dalam mengingatkan pesakit tentang kepatuhan kepada rawatan.
Pencegahan Asma
Walaupun asma tidak boleh disembuhkan sepenuhnya, langkah pencegahan dapat mengurangkan risiko serangan:
- Elakkan asap rokok dan pencemaran.
- Gunakan penutup hidung/mulut jika bekerja di tempat berhabuk.
- Dapatkan vaksin influenza dan pneumokokal untuk mencegah jangkitan paru-paru.
- Kawal stres kerana tekanan emosi juga boleh mencetuskan asma.
Panduan Sokongan untuk Pesakit dan Keluarga
Menguruskan asma bukan hanya tentang ubat-ubatan, tetapi juga pendidikan dan sokongan berterusan.
- Pesakit perlu faham cara menggunakan inhaler dengan betul.
- Simpan diari simptom harian untuk mengenal pasti pencetus.
- Ahli keluarga perlu tahu cara bertindak ketika serangan asma berlaku.
- Sertai kumpulan sokongan pesakit asma bagi berkongsi pengalaman dan motivasi.
Rujukan
- World Health Organization. Asthma. WHO, 2024. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/asthma
- National Heart, Lung, and Blood Institute. Asthma: Symptoms, Causes, and Risk Factors. NHLBI, 2023. https://www.nhlbi.nih.gov/health/asthma
- Global Initiative for Asthma (GINA). Global Strategy for Asthma Management and Prevention. 2024 Update. https://ginasthma.org
- Kementerian Kesihatan Malaysia. Clinical Practice Guidelines: Management of Asthma in Adults. 2022.