Pendarahan Otak: Panduan Lengkap

Apakah Pendarahan Otak?

Pendarahan otak ialah keadaan perubatan serius yang berlaku apabila saluran darah di dalam otak pecah, menyebabkan darah terkumpul di kawasan tersebut. Darah yang keluar ini boleh memberi tekanan kepada tisu otak, mengganggu aliran darah normal, dan menyebabkan kerosakan pada sel otak.
Dalam istilah perubatan, ia sering dirujuk sebagai pendarahan intrakranial. Terdapat beberapa jenis pendarahan otak seperti pendarahan intraserebrum, pendarahan subaraknoid, pendarahan subdural, dan pendarahan epidural, yang membezakan lokasi berlakunya pendarahan.

Dari segi epidemiologi, pendarahan otak menyumbang kira-kira 10–15% daripada semua kes strok di seluruh dunia, tetapi kadar kematiannya lebih tinggi berbanding strok iskemia. Kes ini sering berlaku secara tiba-tiba dan memerlukan rawatan kecemasan.

Bagaimana Ia Berlaku?

Secara mudahnya, otak kita dilindungi oleh tengkorak yang keras. Ruang di dalamnya sangat terhad, jadi apabila saluran darah pecah, darah yang keluar tidak mempunyai tempat untuk pergi. Ia akan menekan tisu otak di sekelilingnya. Tekanan ini boleh mengganggu isyarat elektrik otak dan merosakkan fungsi penting seperti pernafasan, pergerakan, dan kesedaran.

Analogi mudah: Bayangkan otak seperti komputer yang berada di dalam kotak tertutup. Jika berlaku kebocoran air di dalam kotak itu, ruang yang kecil akan cepat dipenuhi, dan komponen di dalamnya akan rosak. Begitu jugalah pendarahan otak – darah yang terkumpul bertindak seperti “air bocor” yang menekan dan merosakkan komponen penting.

Punca-Punca Pendarahan Otak

Pendarahan otak boleh berlaku akibat pelbagai faktor. Antara punca yang paling biasa ialah:

1. Tekanan Darah Tinggi (Hipertensi)

Hipertensi yang tidak terkawal dalam jangka masa panjang boleh melemahkan dinding saluran darah otak. Saluran darah yang rapuh ini mudah pecah apabila terdedah kepada tekanan darah yang tinggi secara mendadak.

2. Kecederaan Kepala (Trauma)

Kemalangan jalan raya, terjatuh, atau hentakan kuat pada kepala boleh menyebabkan saluran darah dalam otak pecah. Ini adalah punca utama bagi golongan muda yang mengalami pendarahan otak.

3. Aneurisme

Aneurisme ialah keadaan di mana saluran darah otak menjadi lemah dan membonjol seperti belon. Apabila ia pecah, darah akan mengalir ke ruang sekeliling otak dengan cepat, menyebabkan pendarahan subaraknoid.

4. Gangguan Pembekuan Darah

Pesakit yang mempunyai masalah pembekuan darah atau sedang mengambil ubat pencair darah (antikoagulan) berisiko tinggi mengalami pendarahan walaupun kecederaan kecil berlaku.

5. Penyakit Vaskular Otak

Keadaan seperti arteriovenous malformation (AVM) – kecacatan kongenital pada saluran darah – boleh menyebabkan aliran darah tidak normal dan akhirnya mengakibatkan pendarahan.

Faktor Risiko

Walaupun pendarahan otak boleh berlaku pada sesiapa sahaja, terdapat faktor risiko yang meningkatkan kemungkinan seseorang mengalaminya:

Hipertensi kronik – faktor paling utama.
Umur meningkat – risiko bertambah selepas usia 55 tahun.
Merokok – merosakkan saluran darah dan meningkatkan risiko aneurisme.
Pengambilan alkohol berlebihan – boleh meningkatkan tekanan darah dan melemahkan dinding saluran darah.
Penggunaan dadah seperti kokain atau amfetamin.
Sejarah keluarga yang mempunyai aneurisme atau strok berdarah.

Simptom Pendarahan Otak

Pendarahan otak biasanya berlaku secara mendadak, dan simptomnya bergantung pada lokasi serta tahap pendarahan. Antara simptom yang sering dilaporkan ialah:

Sakit kepala teruk secara tiba-tiba – sering digambarkan sebagai sakit kepala paling teruk dalam hidup.
Loya dan muntah – disebabkan oleh peningkatan tekanan dalam tengkorak.
Lemah atau lumpuh sebelah badan – berlaku apabila pendarahan menjejaskan bahagian otak yang mengawal pergerakan.
Penglihatan kabur atau berganda – akibat gangguan pada saraf penglihatan.
Pertuturan tidak jelas atau kesukaran bercakap.
Kehilangan keseimbangan dan koordinasi.

Jika pendarahan teruk, pesakit boleh mengalami sawan, hilang kesedaran, atau koma dalam masa yang singkat.

Penyakit yang Mempunyai Simptom yang Sama

Terdapat beberapa keadaan lain yang boleh menyerupai gejala pendarahan otak, antaranya:

Strok iskemia – disebabkan oleh saluran darah tersumbat, bukan pecah.
Migrain teruk – boleh meniru simptom sakit kepala yang kuat.
Tumor otak – menyebabkan tekanan dalam tengkorak meningkat secara beransur-ansur.
Meningitis – jangkitan pada selaput otak yang boleh menyebabkan sakit kepala dan muntah.
Hipoglisemia – tahap gula darah rendah yang boleh menyebabkan kekeliruan dan kelemahan.

Ujian untuk Mengesahkan Pendarahan Otak

Kaedah piawaian emas untuk mengesahkan pendarahan otak ialah imbasan CT (Computed Tomography) tanpa kontras. Ujian ini pantas, tepat, dan mampu mengesan pendarahan dalam masa beberapa minit.

Dalam sesetengah kes, MRI otak digunakan untuk mendapatkan gambaran lebih terperinci, terutamanya bagi pendarahan yang kecil atau tersembunyi. Angiografi serebrum pula dilakukan jika disyaki aneurisme atau AVM.

Rawatan untuk Pendarahan Otak

Rawatan pendarahan otak memerlukan tindakan segera kerana setiap minit yang berlalu boleh menyebabkan lebih banyak kerosakan pada tisu otak. Objektif utama rawatan adalah untuk menghentikan pendarahan, mengurangkan tekanan dalam otak, dan mencegah kerosakan otak seterusnya. Pendekatan rawatan biasanya melibatkan kombinasi kaedah perubatan dan pembedahan bergantung kepada keadaan pesakit.

1. Rawatan Kecemasan di Hospital

Sebaik sahaja pesakit tiba di hospital, langkah pertama adalah menstabilkan fungsi asas tubuh:

Pengurusan saluran pernafasan (airway management) – Pesakit yang tidak sedarkan diri atau mempunyai masalah pernafasan akan dipasang tiub endotrakeal dan disambung ke mesin ventilator.
Pengawalan tekanan darah – Tekanan darah yang terlalu tinggi boleh memperburukkan pendarahan, manakala tekanan darah yang terlalu rendah mengurangkan bekalan oksigen ke otak. Doktor akan menggunakan ubat intravena seperti labetalol atau nicardipine untuk mengekalkannya dalam julat selamat.
Pemantauan tekanan intrakranial (ICP) – Alat khas dipasang untuk mengukur tekanan di dalam tengkorak bagi menentukan sama ada langkah tambahan diperlukan untuk mengurangkannya.

2. Rawatan Pembedahan

Pembedahan menjadi pilihan apabila pendarahan menyebabkan tekanan besar pada otak atau terdapat darah beku yang perlu dibuang.

Kraniotomi – Prosedur membuka sebahagian tengkorak untuk mengeluarkan darah beku (hematoma) dan membaiki saluran darah yang pecah.
Pembedahan klip aneurisme – Untuk pesakit dengan aneurisme yang pecah, pakar bedah saraf akan meletakkan klip logam kecil pada pangkal aneurisme bagi menghentikan pendarahan.
Coiling endovaskular – Alternatif kepada pembedahan terbuka; doktor memasukkan gegelung platinum melalui kateter untuk menghalang aliran darah ke aneurisme.
Pemasangan shunt atau saluran pintasan – Jika pendarahan menyebabkan pengumpulan cecair serebrospina (hidrosefalus), shunt akan dipasang untuk mengalirkan cecair berlebihan keluar dari otak.

3. Rawatan Ubat-Ubatan

Walaupun pembedahan adalah pilihan utama untuk kes tertentu, ubat-ubatan memainkan peranan penting dalam menguruskan pendarahan otak:

Ubat antihipertensi – Mengawal tekanan darah untuk mengelakkan pendarahan berulang.
Ubat anti-sawan (antiepileptik) – Mengurangkan risiko sawan yang kerap berlaku selepas pendarahan otak.
Penggantian faktor pembekuan darah – Untuk pesakit yang mengalami masalah pembekuan darah atau sedang mengambil ubat pencair darah, rawatan khas seperti vitamin K, plasma beku segar, atau faktor pembekuan buatan akan diberikan.
Osmoterapi (mannitol atau hipertonik saline) – Mengurangkan bengkak otak dengan menarik cecair keluar dari tisu otak.

4. Pemantauan dan Penjagaan Intensif

Pesakit pendarahan otak biasanya dimasukkan ke Unit Rawatan Rapi (ICU) untuk pemantauan rapi. Pemantauan ini termasuk:

Tanda vital (tekanan darah, kadar denyutan jantung, tahap oksigen).
Imbasan CT berkala untuk menilai perkembangan pendarahan.
Pemantauan status neurologi menggunakan skala Glasgow Coma Scale (GCS).

Komplikasi Pendarahan Otak

Pendarahan otak boleh menyebabkan pelbagai komplikasi, bergantung kepada lokasi pendarahan, tahap kerosakan, dan kelajuan rawatan diberikan.

1. Kerosakan Otak Kekal

Tekanan dan kerosakan langsung pada tisu otak boleh menyebabkan masalah jangka panjang seperti:

Kelemahan atau lumpuh pada sebelah badan.
Kesukaran bertutur (afasia) atau memahami bahasa.
Masalah penglihatan kekal.

2. Sawan

Parut pada tisu otak akibat pendarahan boleh mencetuskan aktiviti elektrik abnormal, mengakibatkan sawan berulang.

3. Hidrosefalus

Pendarahan dalam ruang cecair otak boleh menghalang aliran normal cecair serebrospina, menyebabkan ia terkumpul dan meningkatkan tekanan dalam tengkorak.

4. Jangkitan

Pesakit yang memerlukan pembedahan atau pemasangan shunt berisiko mendapat jangkitan pada sistem saraf pusat, seperti meningitis atau ventriculitis.

5. Kematian

Malangnya, pendarahan otak mempunyai kadar kematian yang tinggi, terutamanya jika pendarahan meluas atau melibatkan bahagian otak yang mengawal fungsi asas seperti pernafasan.

Pemulihan Selepas Pendarahan Otak

Proses pemulihan selepas pendarahan otak adalah perjalanan panjang yang memerlukan kesabaran, komitmen, dan sokongan menyeluruh.

1. Pemulihan Fizikal

Fisioterapi – Memfokus pada mengembalikan kekuatan, keseimbangan, dan koordinasi otot. Pesakit yang lumpuh sebelah badan akan menjalani latihan khusus untuk memaksimumkan fungsi anggota.
Terapi Cara Kerja– Mengajar semula kemahiran harian seperti berpakaian, makan, atau menggunakan peralatan.
Terapi pertuturan – Membantu pesakit yang mengalami kesukaran bertutur atau menelan.

2. Sokongan Psikologi dan Emosi

Pendarahan otak bukan sahaja memberi kesan fizikal, tetapi juga mental:

Pesakit mungkin mengalami kemurungan atau keresahan akibat perubahan dalam keupayaan diri.
Sesi kaunseling atau terapi sokongan membantu pesakit menerima perubahan dan membina semula keyakinan diri.

3. Sokongan Nutrisi

Diet seimbang yang kaya dengan protein, vitamin, dan mineral membantu proses pemulihan otak.
Pesakit yang sukar menelan memerlukan pemantauan ahli terapi pertuturan dan pelan diet khas.

4. Pemantauan Susulan

Imbasan CT atau MRI secara berkala untuk memantau keadaan otak.
Pemeriksaan tekanan darah dan faktor risiko lain secara berkala bagi mengelakkan pendarahan berulang.

Pencegahan Pendarahan Otak

Walaupun tidak semua kes pendarahan otak boleh dielakkan (contohnya akibat kecacatan saluran darah kongenital), banyak faktor risiko boleh dikawal.

1. Kawal Tekanan Darah

Tekanan darah tinggi adalah faktor risiko terbesar.
Amalkan pemeriksaan tekanan darah secara berkala dan patuhi rawatan jika anda menghidap hipertensi.

2. Hentikan Merokok dan Kurangkan Alkohol

Merokok merosakkan saluran darah.
Pengambilan alkohol berlebihan boleh meningkatkan tekanan darah.

3. Amalkan Pemakanan Sihat

Kurangkan garam, makanan berlemak tepu, dan gula berlebihan.
Lebihkan buah-buahan, sayur-sayuran, bijirin penuh, dan protein sihat.

4. Kekalkan Berat Badan Sihat dan Bersenam

Aktiviti fizikal secara berkala membantu menurunkan tekanan darah dan menguatkan jantung.

5. Elakkan Dadah Terlarang

Kokain dan amfetamin boleh menyebabkan peningkatan mendadak tekanan darah dan merosakkan saluran darah otak.

6. Perlindungan Kepala

Gunakan topi keledar semasa menunggang motosikal atau berbasikal.
Gunakan tali pinggang keledar ketika memandu untuk mengurangkan risiko kecederaan kepala dalam kemalangan.

Rujukan

American Stroke Association. Hemorrhagic Stroke (Bleeds). 2024. https://www.stroke.org/en/about-stroke/types-of-stroke/hemorrhagic-strokes-bleeds
Mayo Clinic. Brain Hemorrhage (Intracerebral Hemorrhage). 2023. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/intracerebral-hemorrhage
National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS). Intracerebral Hemorrhage Information Page. 2023. https://www.ninds.nih.gov/intracerebral-hemorrhage
World Health Organization (WHO). Neurological Disorders: Public Health Challenges. 2022. https://www.who.int/publications/i/item/9789241563369