Kanser Payudara: Panduan Lengkap

Apakah Kanser Payudara?

Kanser payudara ialah sejenis kanser yang bermula daripada pertumbuhan sel tidak normal di dalam tisu payudara. Sel-sel ini membahagi dengan cepat tanpa kawalan, membentuk ketulan atau tumor, dan dalam sesetengah kes boleh merebak ke bahagian tubuh lain seperti kelenjar limfa, paru-paru, tulang, atau hati.

Menurut Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO), kanser payudara merupakan kanser paling kerap berlaku dalam kalangan wanita di seluruh dunia. Di Malaysia, data daripada National Cancer Registry menunjukkan ia menyumbang hampir satu pertiga daripada semua kes kanser wanita.

Walaupun ia sering dikaitkan dengan wanita, lelaki juga boleh mendapat kanser payudara, namun kesnya jauh lebih jarang.

Bagaimana Kanser Payudara Berlaku?

Secara asasnya, kanser payudara berlaku apabila DNA dalam sel payudara mengalami mutasi. Mutasi ini mengganggu fungsi normal sel, menyebabkan ia terus membahagi walaupun tubuh tidak memerlukannya.

Bayangkan sebuah kilang yang menghasilkan produk. Jika mesin kilang itu rosak dan menghasilkan produk tanpa henti tanpa kawalan, gudang akan penuh, malah akan mula ‘melimpah’ keluar. Dalam kes kanser, ‘produk’ itu ialah sel-sel abnormal yang boleh membentuk tumor.

Proses pembentukan kanser payudara boleh bermula daripada:

Saluran susu (ductal carcinoma)
Lobulus (lobular carcinoma) iaitu kelenjar penghasil susu
Tisu lain di sekitar payudara, walaupun ini lebih jarang berlaku

Punca-Punca Kanser Payudara

Tiada satu punca tunggal yang boleh menjelaskan kenapa kanser payudara berlaku, tetapi beberapa faktor utama telah dikenalpasti:

Mutasi Genetik Warisan
Sesetengah orang mewarisi gen yang rosak seperti BRCA1 dan BRCA2 daripada ibu bapa. Gen ini sepatutnya melindungi daripada kanser, tetapi jika ia rosak, risiko menjadi lebih tinggi.
Pendedahan Hormon Estrogen Berpanjangan
Wanita yang datang haid terlalu awal atau menopaus lewat terdedah lebih lama kepada estrogen, yang boleh merangsang pertumbuhan sel abnormal.
Gaya Hidup Tidak Sihat
Diet tinggi lemak tepu, kurang bersenam, merokok, dan pengambilan alkohol yang kerap semuanya boleh meningkatkan risiko.
Sejarah Radiasi Dada
Individu yang pernah menjalani rawatan radiasi di kawasan dada pada usia muda berisiko lebih tinggi.

Faktor Risiko

Walaupun sesiapa sahaja boleh mendapat kanser payudara, beberapa faktor meningkatkan kemungkinan seseorang mengalaminya:

Umur – Risiko meningkat dengan usia, terutamanya selepas 50 tahun.
Sejarah Keluarga – Jika ibu, kakak, atau adik pernah menghidap kanser payudara.
Sejarah Peribadi – Pernah menghidap kanser payudara atau penyakit payudara tertentu.
Hormon – Penggunaan terapi hormon jangka panjang selepas menopaus.
Berat Badan Berlebihan – Lemak badan berlebihan meningkatkan estrogen.

Simptom Kanser Payudara

Simptom kanser payudara berbeza mengikut tahap dan jenisnya. Pada peringkat awal, ia mungkin tidak menunjukkan tanda yang jelas, menyebabkan ramai wanita hanya menyedarinya ketika kanser sudah membesar.

Tanda dan gejala awal termasuk:

Ketulan pada payudara atau ketiak yang terasa keras dan tidak sakit.
Perubahan bentuk atau saiz payudara.
Perubahan kulit payudara seperti menjadi berkedut atau berlesung pipit (dimpling).
Puting tertarik ke dalam atau mengeluarkan lelehan berdarah.

Kenapa gejala ini berlaku?
Ketulan terbentuk apabila sel kanser membesar membentuk tumor. Perubahan pada kulit berlaku apabila tumor menarik tisu di sekitarnya. Lelehan dari puting pula mungkin kerana tumor melibatkan saluran susu.

Simptom pada peringkat lanjut:

Sakit payudara atau ketulan yang semakin membesar.
Bengkak di ketiak akibat penyebaran ke kelenjar limfa.
Tanda metastasis seperti sakit tulang, sesak nafas, atau jaundis (kanser merebak ke hati).

Penyakit yang Mempunyai Simptom Sama

Beberapa keadaan lain boleh menyerupai kanser payudara, antaranya:

Fibroadenoma – Ketulan jinak yang sering berlaku pada wanita muda.
Kista Payudara – Kantung berisi cecair, biasanya tidak berbahaya.
Mastitis – Radang payudara akibat jangkitan, biasa pada ibu menyusu.
Papiloma Intraduktal – Pertumbuhan kecil dalam saluran susu yang boleh menyebabkan lelehan.

Inilah sebabnya pemeriksaan oleh doktor penting untuk memastikan diagnosis yang tepat.

Ujian untuk Pengesahan Kanser Payudara

Pengesahan kanser payudara bukan hanya bergantung kepada pemeriksaan fizikal. Doktor memerlukan gabungan ujian pengimejan dan ujian makmal untuk memastikan diagnosis tepat, menentukan jenis kanser, serta merancang rawatan.

1. Pemeriksaan Klinikal
Doktor akan memeriksa kedua-dua payudara dan ketiak untuk mengenal pasti ketulan, perubahan kulit, atau bengkak pada kelenjar limfa. Walaupun ia langkah asas, pemeriksaan ini membantu memutuskan sama ada ujian lanjut diperlukan.

2. Mamogram
Ini adalah X-ray khas untuk payudara. Ia boleh mengesan ketulan yang terlalu kecil untuk dirasa dengan tangan. Mamogram sangat penting dalam saringan awal, terutamanya bagi wanita berumur 40 tahun ke atas.

3. Ultrasound Payudara
Ultrasound membantu membezakan sama ada ketulan tersebut pepejal (berpotensi kanser) atau berisi cecair (biasanya kista). Ia sering digunakan bersama mamogram untuk meningkatkan ketepatan diagnosis.

4. MRI Payudara
MRI memberikan imej yang lebih terperinci menggunakan gelombang radio dan magnet. Ia berguna untuk pesakit berisiko tinggi atau untuk memeriksa sejauh mana kanser telah merebak di dalam payudara.

5. Biopsi (Gold Standard)
Biopsi adalah satu-satunya cara untuk mengesahkan kanser. Tisu diambil dari ketulan menggunakan jarum (core needle biopsy) atau pembedahan kecil, kemudian diperiksa di makmal. Analisis ini akan menentukan:

Sama ada ia kanser atau ketumbuhan jinak.
Jenis kanser payudara (contoh: ductal atau lobular).
Status reseptor hormon (ER, PR) dan HER2, yang penting untuk memilih rawatan.

Rawatan untuk Kanser Payudara

Rawatan kanser payudara telah berkembang pesat dan kini lebih bersasar, kurang invasif, serta memberi peluang hidup lebih tinggi. Strategi rawatan biasanya gabungan beberapa kaedah untuk mengurangkan risiko berulang.

1. Pembedahan (Rawatan Utama)

Lumpektomi – Pembuangan tumor dan sedikit tisu sekeliling. Sesuai untuk kanser tahap awal.
Mastektomi – Pembuangan keseluruhan payudara. Dalam sesetengah kes, kedua-dua payudara dibuang sebagai langkah pencegahan.
Pembedahan kelenjar limfa – Untuk memeriksa sama ada kanser telah merebak ke kelenjar limfa.

2. Radioterapi
Selepas pembedahan, radioterapi digunakan untuk memusnahkan sel kanser yang tertinggal di kawasan payudara atau ketiak. Sesi biasanya dijalankan 5 hari seminggu selama 3–6 minggu.

3. Kemoterapi
Ubat anti-kanser diberikan secara intravena atau oral untuk membunuh sel kanser di seluruh badan. Ia sering digunakan sebelum pembedahan (neoadjuvant) untuk mengecilkan tumor, atau selepas pembedahan (adjuvant) untuk mencegah berulang.

4. Terapi Hormon
Bagi kanser yang positif reseptor hormon (ER+/PR+), ubat seperti tamoxifen atau aromatase inhibitor digunakan untuk menghalang kesan estrogen pada sel kanser.

5. Terapi Sasaran
Bagi kanser HER2-positif, ubat seperti trastuzumab dan pertuzumab digunakan untuk menyasarkan protein HER2, menghalang pertumbuhan sel kanser tanpa banyak merosakkan sel normal.

6. Imunoterapi
Kaedah baru yang mengaktifkan sistem imun untuk menyerang sel kanser, digunakan bagi kes tertentu seperti triple-negative breast cancer.

Komplikasi Kanser Payudara

Komplikasi boleh berpunca daripada penyakit itu sendiri atau kesan sampingan rawatan.

1. Penyebaran Metastatik
Kanser boleh merebak ke:

Tulang – Menyebabkan sakit tulang kronik dan risiko patah.
Paru-paru – Menyebabkan batuk berpanjangan dan sesak nafas.
Hati – Menyebabkan jaundis, bengkak perut.
Otak – Menyebabkan sakit kepala, sawan, atau kelemahan anggota.

2. Limfedema
Bengkak pada lengan akibat kerosakan saluran limfa selepas pembedahan atau radioterapi. Ia boleh mengganggu pergerakan dan meningkatkan risiko jangkitan kulit.

3. Kesan Sampingan Rawatan

Kemoterapi: keguguran rambut, loya, penurunan imuniti.
Radioterapi: kulit kemerahan, kering, atau melepuh.
Terapi hormon: sakit sendi, gejala menopaus.

4. Kesan Psikologi
Rasa murung, cemas, atau hilang keyakinan diri akibat perubahan fizikal seperti kehilangan payudara.

Pemulihan Selepas Rawatan

Pemulihan melibatkan proses fizikal, emosi, dan sosial.

1. Pemulihan Fizikal

Senaman fisioterapi untuk mengelakkan kekakuan bahu dan meningkatkan pergerakan tangan.
Rawatan limfedema termasuk urutan saliran limfa.

2. Pemulihan Emosi

Sokongan kaunseling atau terapi kumpulan membantu mengurangkan tekanan emosi.
Program sokongan pesakit kanser membantu berkongsi pengalaman dan strategi mengatasi kesukaran.

3. Pemakanan dan Gaya Hidup

Makanan kaya antioksidan (buah, sayur, bijirin penuh) untuk menyokong imuniti.
Elakkan alkohol dan hadkan makanan diproses.

Pencegahan Kanser Payudara

Tidak semua kes kanser payudara boleh dicegah, tetapi langkah berikut mengurangkan risiko:

Pemeriksaan Sendiri Payudara (BSE) – Lakukan setiap bulan untuk mengesan ketulan awal.
Saringan Berkala – Mamogram mengikut saranan doktor, biasanya bermula umur 40 tahun.
Kawal Berat Badan – Elakkan obesiti kerana lemak berlebihan meningkatkan estrogen.
Aktiviti Fizikal – Sekurang-kurangnya 150 minit senaman sederhana setiap minggu.
Kurangkan Alkohol – Tiada tahap pengambilan alkohol yang benar-benar selamat untuk risiko kanser.

Panduan Sokongan untuk Pesakit dan Keluarga

Menghadapi kanser payudara memerlukan sistem sokongan yang kukuh.

1. Sokongan Emosi

Ahli keluarga perlu menjadi pendengar yang baik.
Sertai kumpulan sokongan seperti Breast Cancer Welfare Association (BCWA) untuk bertukar pengalaman.

2. Sokongan Praktikal

Bantu pesakit dalam urusan harian ketika rawatan.
Sediakan persekitaran rumah yang selesa dan selamat.

3. Sokongan Maklumat

Dapatkan maklumat daripada sumber sahih seperti Kementerian Kesihatan Malaysia atau laman onkologi universiti.
Fahami kesan sampingan rawatan dan cara menguruskannya.

Rujukan

World Health Organization. Breast cancer. 2024. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/breast-cancer
National Cancer Institute. Breast Cancer Treatment (Adult) – Patient Version. 2023. https://www.cancer.gov/types/breast/patient/breast-treatment-pdq
American Cancer Society. Breast Cancer Early Detection and Diagnosis. 2023. https://www.cancer.org/cancer/types/breast-cancer/detection-diagnosis-staging.html
National Breast Cancer Foundation. Symptoms and Signs of Breast Cancer. 2024. https://www.nationalbreastcancer.org/breast-cancer-symptoms-and-signs
Breast Cancer Welfare Association Malaysia (BCWA). Breast Cancer Information and Support. 2024. https://www.breastcancer.org.my