Kanser Kulit: Panduan Lengkap

Disemak oleh / Perubatan

Apakah Kanser Kulit?

Kanser kulit adalah sejenis kanser yang bermula daripada pertumbuhan sel kulit yang tidak normal. Ia biasanya berlaku apabila DNA dalam sel kulit rosak (selalunya akibat pendedahan berlebihan kepada sinaran ultraviolet atau UV), menyebabkan sel-sel ini membiak tanpa kawalan. Akibatnya, ia boleh membentuk ketumbuhan atau luka yang berpotensi merebak ke bahagian badan lain.

Kanser kulit adalah antara kanser yang paling kerap berlaku di dunia. Menurut data World Health Organization (WHO), jutaan kes baru dilaporkan setiap tahun, terutamanya di negara yang mempunyai pendedahan cahaya matahari tinggi sepanjang tahun.

Jenis-Jenis Kanser Kulit

Kanser kulit terbahagi kepada beberapa jenis utama:

  1. Karsinoma Sel Basal (Basal Cell Carcinoma – BCC)
    • Jenis kanser kulit yang paling biasa.
    • Biasanya tumbuh perlahan dan jarang merebak ke organ lain.
    • Selalunya muncul di kawasan terdedah matahari seperti muka, leher dan tangan.
  2. Karsinoma Sel Skuamus (Squamous Cell Carcinoma – SCC)
    • Lebih agresif berbanding BCC.
    • Boleh merebak ke tisu berdekatan dan berpotensi menjangkiti organ lain jika tidak dirawat.
    • Sering kelihatan seperti tompok keras, merah, atau luka bersisik.
  3. Melanoma
    • Jenis yang paling berbahaya kerana cepat merebak.
    • Bermula daripada sel penghasil pigmen kulit yang dipanggil melanocytes.
    • Sering muncul sebagai tahi lalat yang berubah bentuk atau warna.
  4. Jenis lain yang lebih jarang
    • Merkel cell carcinoma, Kaposi sarcoma, dan cutaneous lymphoma.

Bagaimana Kanser Kulit Berlaku?

Secara ringkas, kanser kulit berlaku apabila DNA dalam sel kulit rosak, menyebabkan sel tersebut membahagi tanpa kawalan. Keradangan kronik, pendedahan UV, dan faktor genetik semuanya boleh menyebabkan kerosakan DNA ini.

Bayangkan kulit anda seperti bumbung rumah — ia melindungi bahagian dalam daripada bahaya luar. Namun, jika bumbung itu retak atau rosak, air akan mula meresap masuk. Begitulah juga kulit; apabila sel-selnya rosak, “perlindungan” menjadi lemah, lalu risiko kanser meningkat.

Punca-Punca Kanser Kulit

Beberapa punca utama termasuk:

  • Pendedahan berlebihan kepada sinaran UV daripada matahari atau katil penyamakan kulit (tanning bed).
  • Sejarah keluarga yang mempunyai kanser kulit.
  • Sistem imun lemah seperti pesakit HIV/AIDS atau penerima pemindahan organ.
  • Pendedahan kepada bahan kimia berbahaya seperti arsenik.
  • Parut atau luka lama yang mengalami perubahan sel kulit.

Faktor Risiko

Risiko anda meningkat jika:

  • Kulit cerah dan mudah terbakar matahari.
  • Mempunyai banyak tahi lalat atau tahi lalat yang luar biasa.
  • Pernah mengalami selaran matahari teruk, terutama semasa kanak-kanak.
  • Bekerja di luar atau sering melakukan aktiviti luar tanpa perlindungan.
  • Berumur lebih 50 tahun.

Simptom Kanser Kulit

Tanda-tanda kanser kulit boleh berbeza mengikut jenisnya. Namun, secara umum, simptom yang perlu diberi perhatian termasuk:

  1. Tompok atau benjolan baru pada kulit yang tidak hilang selepas beberapa minggu.
  2. Luka yang tidak sembuh atau berdarah berulang kali.
  3. Perubahan pada tahi lalat – warna menjadi tidak sekata, tepi tidak rata, atau saiz membesar.
  4. Kawasan kulit yang gatal atau sakit tanpa sebab jelas.

Bagi melanoma, gunakan kaedah ABCDE untuk mengesan perubahan:

  • A (Asymmetry) – Bentuk tidak simetri.
  • B (Border) – Tepi tidak rata atau kabur.
  • C (Colour) – Warna bercampur-campur.
  • D (Diameter) – Lebih besar daripada 6mm.
  • E (Evolving) – Saiz, bentuk atau warna berubah.

Jika kanser kulit menjadi lebih teruk, ia boleh menyebabkan:

  • Luka besar yang merebak.
  • Rasa sakit yang semakin teruk.
  • Kanser merebak ke nodus limfa atau organ dalaman, menyebabkan penurunan berat badan, keletihan melampau dan kesihatan merosot.

Penyakit yang Mempunyai Simptom Sama

Beberapa keadaan kulit lain boleh kelihatan seperti kanser kulit, termasuk:

  • Ketuat (warts) – benjolan kasar pada kulit.
  • Ekzema – kulit merah, gatal dan bersisik.
  • Psoriasis – tompok kulit tebal bersisik.
  • Keratosis aktinik – tompok kulit kasar akibat kerosakan matahari, yang boleh menjadi pra-kanser.
  • Infeksi kulit – seperti impetigo yang menyebabkan luka bernanah.

Ujian untuk Pengesahan Kanser Kulit

Kaedah tepat untuk mengesahkan kanser kulit adalah dengan melakukan biopsi kulit. Dalam prosedur ini:

  1. Doktor akan mengambil sedikit sampel tisu kulit.
  2. Sampel dihantar ke makmal untuk pemeriksaan mikroskop.
  3. Hasil analisis akan menentukan jenis kanser, tahap, dan rawatan sesuai.

Kadang-kala, doktor juga menggunakan dermatoskop untuk melihat struktur kulit dengan lebih jelas sebelum biopsi dilakukan.

Rawatan Kanser Kulit

Rawatan kanser kulit bertujuan untuk membuang sel kanser sepenuhnya, mengurangkan risiko ia kembali, dan memelihara fungsi serta penampilan kulit sebanyak mungkin. Pemilihan rawatan bergantung kepada beberapa faktor seperti jenis kanser, saiz dan lokasi, tahap penyebaran, serta keadaan kesihatan pesakit.

1. Pembedahan Mohs (Rawatan untuk BCC dan SCC)

  • Bagaimana ia dilakukan: Doktor membuang lapisan demi lapisan tisu kanser sambil memeriksanya di bawah mikroskop. Proses ini diulang sehingga tiada lagi sel kanser ditemui.
  • Kelebihan: Menyimpan tisu sihat yang maksimum, sangat sesuai untuk kawasan sensitif seperti muka, hidung, atau telinga.
  • Kekurangan: Prosedur lebih lama berbanding pembedahan biasa kerana pemeriksaan mikroskop dilakukan di tempat yang sama.

2. Pembedahan Eksisi (Excisional Surgery)

  • Bagaimana ia dilakukan: Doktor memotong ketumbuhan bersama sedikit tisu sihat di sekelilingnya.
  • Kelebihan: Mudah dilakukan, sesuai untuk kawasan kulit yang tidak terlalu sensitif.
  • Kekurangan: Parut yang lebih besar berbanding Mohs, risiko membuang lebih banyak tisu sihat.

3. Krioterapi (Cryotherapy)

  • Bagaimana ia dilakukan: Menggunakan nitrogen cecair untuk membekukan sel kanser sehingga mati.
  • Kelebihan: Tidak memerlukan pembedahan terbuka, sesuai untuk lesi kecil atau pra-kanser (keratosis aktinik).
  • Kekurangan: Tidak sesuai untuk kanser kulit besar atau dalam.

4. Terapi Radiasi

  • Bagaimana ia dilakukan: Menggunakan sinaran X-ray berkuasa tinggi untuk membunuh sel kanser.
  • Kelebihan: Pilihan untuk pesakit yang tidak boleh menjalani pembedahan.
  • Kekurangan: Memerlukan beberapa sesi rawatan, risiko kerosakan kulit jangka panjang.

5. Kemoterapi Topikal

  • Contoh ubat: 5-Fluorouracil (5-FU), Imiquimod.
  • Bagaimana ia digunakan: Sapuan krim pada kawasan kanser, biasanya setiap hari selama beberapa minggu.
  • Kelebihan: Tidak invasif, boleh dilakukan di rumah.
  • Kekurangan: Kulit mungkin menjadi merah, pedih, atau mengelupas.

6. Imunoterapi dan Rawatan Sasaran (Targeted Therapy)

  • Imunoterapi: Merangsang sistem imun untuk melawan kanser, contohnya pembrolizumab atau nivolumab untuk melanoma lanjut.
  • Targeted therapy: Menyekat molekul atau gen tertentu yang membantu pertumbuhan sel kanser, contohnya vemurafenib untuk melanoma dengan mutasi BRAF.
  • Kelebihan: Lebih tepat menyasarkan sel kanser.
  • Kekurangan: Kesan sampingan seperti keletihan, ruam kulit, atau masalah hati.

Komplikasi Kanser Kulit

Jika tidak dirawat atau dikesan awal, kanser kulit boleh mengakibatkan masalah serius seperti:

1. Kerosakan Struktur Kulit dan Tisu

Kanser boleh memusnahkan tisu, otot, atau tulang di kawasan terlibat, menyebabkan perubahan bentuk kekal. Sebagai contoh, BCC yang dibiarkan boleh merosakkan hidung atau telinga.

2. Parut Kekal dan Kecacatan

Walaupun rawatan berjaya, pembedahan atau terapi radiasi boleh meninggalkan parut yang ketara, terutama di kawasan muka.

3. Kehilangan Fungsi

Jika kanser berlaku di kawasan sensitif seperti kelopak mata atau bibir, ia boleh menjejaskan penglihatan, pertuturan atau pergerakan.

4. Metastasis (Penyebaran)

SCC dan melanoma berisiko tinggi untuk merebak ke nodus limfa atau organ lain seperti paru-paru, hati, dan otak.

5. Kambuh (Recurrence)

Pesakit yang pernah menghidap kanser kulit mempunyai risiko lebih tinggi untuk mendapat kanser kulit baru pada masa akan datang.

Pemulihan Selepas Rawatan

Pemulihan bergantung kepada jenis rawatan yang diterima, tetapi secara umum merangkumi:

1. Penjagaan Luka

Selepas pembedahan, luka perlu dibersihkan secara berkala, menggunakan ubat sapu antibiotik, dan ditutup dengan pembalut steril.

2. Pemantauan Berkala

Pemeriksaan setiap 3-6 bulan pada tahun pertama sangat penting untuk memastikan tiada kanser baru atau berulang.

3. Pengurusan Kesan Sampingan

Pesakit yang menjalani radiasi mungkin mengalami kulit kemerahan, kering atau mengelupas, manakala mereka yang menerima imunoterapi mungkin mengalami keletihan atau ruam.

4. Pemulihan Psikologi

Kanser kulit, terutamanya di wajah, boleh menjejaskan keyakinan diri. Sokongan daripada keluarga, rakan, dan kumpulan sokongan amat penting.

5. Pemakanan dan Gaya Hidup

Makan makanan kaya antioksidan, minum air secukupnya, dan bersenam ringan membantu mempercepatkan penyembuhan dan menguatkan sistem imun.

Pencegahan Kanser Kulit

Pencegahan adalah cara terbaik mengelakkan risiko kanser kulit. Beberapa langkah praktikal termasuk:

  1. Gunakan Pelindung Matahari Setiap Hari
    Pilih SPF 30 ke atas, sapu 20 minit sebelum keluar rumah, dan ulang sapuan setiap 2 jam.
  2. Elakkan Matahari Terik
    Kurangkan aktiviti luar antara jam 10 pagi hingga 4 petang.
  3. Pakaian Pelindung
    Gunakan topi bertepi lebar, baju berlengan panjang, dan cermin mata gelap.
  4. Elakkan Katil UV
    Sinaran UV buatan sama berbahayanya dengan cahaya matahari.
  5. Periksa Kulit Sendiri Setiap Bulan
    Gunakan cermin besar untuk melihat bahagian belakang badan atau minta bantuan ahli keluarga.
  6. Dapatkan Pemeriksaan Kulit Tahunan
    Terutamanya bagi mereka yang berisiko tinggi seperti pekerja luar, petani, atau nelayan.

Panduan Sokongan untuk Pesakit dan Keluarga

Menghadapi kanser kulit bukan sahaja ujian fizikal tetapi juga emosi. Sokongan yang baik boleh mempercepatkan pemulihan.

1. Sokongan Emosi

  • Sertai kumpulan sokongan pesakit kanser.
  • Berkongsi pengalaman dengan mereka yang pernah melalui situasi sama.

2. Pendidikan Pesakit

  • Fahami jenis kanser, pilihan rawatan, dan kesan sampingan yang mungkin berlaku.
  • Tanya soalan kepada doktor tanpa rasa segan.

3. Penjagaan Selepas Rawatan

  • Gunakan produk penjagaan kulit yang lembut.
  • Elakkan pendedahan berlebihan kepada cahaya matahari, walaupun selepas sembuh.

4. Gaya Hidup Sihat

  • Makan makanan seimbang, kaya buah-buahan dan sayuran.
  • Kekalkan berat badan ideal.
  • Tidur secukupnya untuk pemulihan tenaga.

5. Peranan Keluarga

  • Menemani pesakit ke sesi rawatan atau pemeriksaan susulan.
  • Memberikan dorongan moral dan membantu dalam penjagaan luka.

Rujukan

  1. American Cancer Society. Skin Cancer Prevention and Early Detection. 2024. https://www.cancer.org/cancer/skin-cancer/prevention-and-early-detection.html
  2. World Health Organization (WHO). Skin Cancers. 2023. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/skin-cancers
  3. National Cancer Institute. Skin Cancer Treatment (PDQ®)–Patient Version. 2024. https://www.cancer.gov/types/skin/patient/skin-treatment-pdq
  4. Mayo Clinic. Skin cancer – Diagnosis and treatment. 2024. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/skin-cancer/diagnosis-treatment/drc-20377608

Related Posts

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Scroll to Top