Jangkitan Paru-Paru: Panduan Lengkap

Pernah tak anda dengar seseorang jatuh sakit hanya kerana “selesema biasa”, tetapi kemudian keadaan menjadi serius hingga perlu ditahan di hospital? Dalam banyak kes, penyakit tersebut ialah pneumonia – sejenis jangkitan paru-paru yang boleh mengancam nyawa jika tidak dirawat dengan betul. Artikel ini akan membimbing anda memahami pneumonia dari asas hingga rawatan, dan siapa yang paling berisiko mengalaminya.

Apa Itu Pneumonia?

Pneumonia ialah sejenis jangkitan yang menyebabkan radang pada tisu paru-paru. Bahagian paru-paru yang dipanggil alveoli – tempat oksigen masuk ke dalam darah – dipenuhi dengan cecair atau nanah. Ini menyebabkan pesakit sukar bernafas dan kekurangan oksigen.

Menurut WHO, pneumonia menyebabkan lebih daripada 2.5 juta kematian setiap tahun di seluruh dunia, terutamanya dalam kalangan kanak-kanak bawah lima tahun dan warga emas. Ia boleh disebabkan oleh bakteria, virus, atau kulat – dan boleh berlaku pada sesiapa sahaja, tak kira usia.

Bagaimana Pneumonia Berlaku dalam Paru-Paru?

Untuk lebih mudah faham, bayangkan paru-paru anda seperti pokok yang mempunyai dahan-dahan kecil (bronkiol) dan daun (alveoli). Dalam keadaan normal, alveoli dipenuhi udara. Tapi apabila dijangkiti kuman, ‘daun-daun’ ini dipenuhi nanah atau cecair, menjadikannya berat dan lembap – lalu oksigen sukar diserap ke dalam darah.

Pneumonia juga mengaktifkan sistem imun tubuh. Sel darah putih akan dihantar ke kawasan jangkitan, menyebabkan bengkak dan keradangan. Hasilnya, pesakit akan mengalami batuk, demam, dan kesukaran bernafas.

Punca-Punca Pneumonia

Ada tiga jenis utama kuman yang menyebabkan pneumonia:

Bakteria – Contohnya Streptococcus pneumoniae, punca paling biasa pneumonia di seluruh dunia. Ia biasanya menyerang selepas seseorang mengalami selesema atau jangkitan virus lain.
Virus – Seperti virus influenza, RSV (Respiratory Syncytial Virus), atau coronavirus. Pneumonia akibat virus biasanya lebih ringan, tetapi boleh menjadi serius pada bayi dan warga emas.
Kulat – Jarang berlaku, tetapi boleh berlaku pada individu dengan sistem imun yang lemah, contohnya pesakit kanser atau HIV.

Faktor Risiko yang Meningkatkan Kebarangkalian Pneumonia

Walaupun sesiapa sahaja boleh terkena pneumonia, ada beberapa kumpulan yang lebih berisiko:

Warga emas (65 tahun ke atas) – Sistem imun semakin lemah seiring usia.
Kanak-kanak bawah 5 tahun – Sistem imun mereka belum matang.
Perokok – Merokok merosakkan lapisan pelindung paru-paru.
Pesakit kronik – Seperti diabetes, asma, COPD, dan penyakit jantung.
Sistem imun lemah – Contohnya pesakit HIV/AIDS, pesakit kemoterapi atau penerima organ.
Kehidupan dalam persekitaran sesak – Contohnya di asrama, penjara atau pusat jagaan warga emas.

Mengetahui faktor-faktor ini penting supaya langkah pencegahan boleh diambil lebih awal.

Simptom-Simptom Pneumonia yang Perlu Dikenali

Jangkitan paru-paru ini tak datang senyap-senyap. Simptomnya biasanya jelas dan membuatkan seseorang rasa sangat lemah.

Antara simptom yang biasa:

Batuk berterusan, kadang-kadang disertai kahak pekat atau berdarah
Demam tinggi, menggigil dan berpeluh
Sakit dada ketika menarik nafas
Nafas pendek atau laju
Keletihan melampau
Kehilangan selera makan

Jika pneumonia bertambah teruk, pesakit mungkin mengalami:

Bibir atau kuku menjadi biru (tanda kekurangan oksigen)
Keliru atau mengantuk (terutamanya pada warga emas)
Kesukaran bernafas walaupun sedang berehat

Jika anda atau orang tersayang mengalami gejala sebegini, jangan tunggu – dapatkan rawatan segera.

Jenis-Jenis Pneumonia

Untuk rawatan yang tepat, penting untuk mengenal pasti jenis pneumonia. Ia boleh dibahagikan mengikut tempat dan puncanya:

Community-acquired pneumonia (CAP) – Berlaku di luar hospital. Ini jenis paling biasa.
Hospital-acquired pneumonia (HAP) – Berlaku 48 jam selepas seseorang dimasukkan ke hospital. Biasanya lebih serius kerana melibatkan kuman tahan antibiotik.
Aspiration pneumonia – Berlaku apabila makanan, air liur, atau muntah masuk ke paru-paru.
Ventilator-associated pneumonia (VAP) – Berlaku pada pesakit yang menggunakan mesin pernafasan di ICU.

Penyakit Lain yang Mempunyai Simptom Serupa dengan Pneumonia

Kadangkala simptom pneumonia boleh menyerupai penyakit lain. Penting untuk doktor membezakan supaya rawatan tidak silap arah.

Antara diagnosis pembeza:

Bronkitis – Jangkitan saluran udara, biasanya tanpa demam tinggi atau sakit dada.
Tuberkulosis (TB) – Batuk lebih dari dua minggu, selalunya dengan kahak berdarah dan penurunan berat badan.
COVID-19 – Sesak nafas, demam dan batuk kering yang berlarutan.
Kegagalan jantung – Boleh menyebabkan pengumpulan cecair di paru-paru (bukan jangkitan).
Kanser paru-paru – Batuk kronik dan berterusan, mungkin disertai darah.

Bagaimana Pneumonia Didiagnos?

Doktor biasanya akan memulakan dengan sejarah perubatan dan pemeriksaan fizikal. Jika disyaki pneumonia, beberapa ujian akan dijalankan:

X-ray dada – Untuk melihat kawasan paru-paru yang dijangkiti atau berisi cecair.
Ujian darah (FBC, CRP, kultur darah) – Untuk mengetahui sama ada jangkitan bakteria atau virus.
Pulse oximetry – Mengukur tahap oksigen dalam darah.
Kultur kahak – Untuk mengenal pasti jenis kuman.

Dalam kes lebih kompleks, CT scan atau bronkoskopi mungkin digunakan.

Rawatan untuk Pneumonia

Rawatan bergantung kepada jenis pneumonia dan tahap keterukannya. Kebanyakan kes ringan boleh dirawat di rumah, manakala kes serius mungkin memerlukan kemasukan ke hospital.

Rawatan utama termasuk:

Antibiotik – Jika disebabkan oleh bakteria. Doktor mungkin menukar antibiotik bergantung kepada keputusan kultur.
Ubat antivirus – Untuk kes pneumonia virus (contohnya influenza).
Ubat demam dan batuk – Untuk mengurangkan ketidakselesaan.
Rehat yang mencukupi dan minum air secukupnya.
Oksigen tambahan – Untuk pesakit yang mengalami kekurangan oksigen.
Rawatan sokongan di hospital – Seperti IV drip, mesin pernafasan (jika perlu).

Kebanyakan pesakit akan sembuh dalam masa 1 hingga 3 minggu, tetapi mereka yang berisiko tinggi mungkin mengambil masa lebih lama.

Komplikasi Pneumonia Jika Tidak Dirawat

Jangan ambil mudah. Pneumonia yang tidak dirawat boleh menyebabkan komplikasi serius seperti:

Pleural effusion – Cecair terkumpul antara paru-paru dan dinding dada
Abses paru-paru – Kawasan bernanah dalam paru-paru
Sepsis – Jangkitan merebak ke seluruh badan
Kegagalan pernafasan – Memerlukan bantuan mesin pernafasan

Pencegahan Pneumonia: Apa yang Boleh Kita Buat?

Berita baiknya – pneumonia boleh dicegah!

Langkah-langkah penting termasuk:

Ambil vaksin pneumokokal dan influenza – Terutama bagi warga emas, kanak-kanak dan individu berisiko.
Amalkan kebersihan tangan
Berhenti merokok
Elakkan jangkitan pernafasan – Pakai pelitup muka jika perlu.
Kawal penyakit kronik – Seperti diabetes dan asma.

Pneumonia dan COVID-19: Apa Perbezaannya?

Ramai keliru antara pneumonia dan COVID-19. Sebenarnya, COVID-19 boleh menyebabkan pneumonia virus. Bezanya, COVID-19 boleh merebak lebih mudah, dan dalam kes teruk boleh menyebabkan ARDS (Acute Respiratory Distress Syndrome).

Jika anda disahkan positif COVID-19 dan mula mengalami sesak nafas, demam tinggi atau batuk yang teruk – berjumpalah dengan doktor segera kerana mungkin anda mengalami pneumonia sekunder.

Bilakah Anda Perlu Segera Jumpa Doktor?

Berikut tanda-tanda amaran yang memerlukan penilaian segera:

Sesak nafas yang semakin teruk
Demam berlarutan walaupun sudah ambil ubat
Batuk berdarah
Bibir atau jari menjadi kebiruan
Keliru, mengantuk atau tidak responsif (terutamanya warga emas)

Artikel Berkaitan:

Rujukan

World Health Organization. (2023). https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/pneumonia
Mayo Clinic. (2023). https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pneumonia/symptoms-causes/syc-20354204
Centers for Disease Control and Prevention. (2024). https://www.cdc.gov/pneumonia/prevention.html
NHS UK. (2024). https://www.nhs.uk/conditions/pneumonia/