Demam Denggi: Panduan Lengkap

Apakah Demam Denggi?

Demam denggi ialah penyakit berjangkit yang disebabkan oleh virus denggi daripada genus Flavivirus. Penyakit ini merebak melalui gigitan nyamuk Aedes aegypti atau Aedes albopictus yang telah dijangkiti. Denggi merupakan masalah kesihatan awam di kawasan tropika dan subtropika, termasuk Malaysia, di mana iklim panas dan lembap memberi persekitaran sesuai untuk pembiakan nyamuk ini.

Menurut data Kementerian Kesihatan Malaysia, kes demam denggi menunjukkan peningkatan setiap tahun, terutama pada musim hujan apabila banyak bekas air bertakung menjadi tempat pembiakan nyamuk. Walaupun ramai pesakit pulih tanpa komplikasi, demam denggi boleh menjadi serius jika berkembang menjadi Dengue Hemorrhagic Fever (DHF) atau Dengue Shock Syndrome (DSS), yang boleh membawa maut.

Bagaimana Demam Denggi Berlaku?

Apabila nyamuk Aedes yang membawa virus denggi menggigit manusia, virus itu memasuki aliran darah. Virus ini akan menjangkiti sel-sel dalam sistem imun dan merebak ke seluruh badan melalui saluran darah.

Secara ringkas, prosesnya seperti berikut:

Fasa awal (jangkitan): Virus masuk melalui kulit semasa gigitan nyamuk dan mula menyerang sel imun di tisu sekeliling.
Penyebaran dalam darah: Virus membiak dalam sel darah putih, menyebabkan tindak balas imun yang menghasilkan gejala seperti demam dan sakit sendi.
Kerosakan salur darah: Dalam kes yang teruk, virus ini menyebabkan dinding salur darah menjadi bocor, membawa kepada pendarahan dan renjatan (shock).

Analogi mudah: Bayangkan tubuh anda seperti sebuah bandar, dan sistem imun adalah pasukan polis. Virus denggi ibarat penjenayah yang menyelinap masuk melalui pintu belakang (gigitan nyamuk) dan perlahan-lahan menguasai balai polis. Apabila polis lemah, penjenayah ini mula membuat huru-hara di seluruh bandar.

Punca-Punca Demam Denggi

Walaupun puncanya hanya satu – jangkitan virus denggi – terdapat beberapa faktor yang menyumbang kepada penularannya:

Nyamuk Aedes yang dijangkiti virus denggi
Nyamuk ini menjadi pembawa virus setelah menghisap darah orang yang sudah dijangkiti. Sekali dijangkiti, nyamuk itu akan kekal membawa virus sepanjang hayatnya.
Persekitaran yang sesuai untuk pembiakan nyamuk
Bekas air bertakung seperti pasu bunga, tayar terpakai, longkang tersumbat, dan botol kosong memberi habitat ideal untuk nyamuk membiak.
Pergerakan manusia dan pengembaraan
Individu yang dijangkiti boleh membawa virus ke kawasan lain. Apabila nyamuk di kawasan baru menggigit orang tersebut, kitaran penularan bermula di tempat tersebut.

Faktor Risiko Demam Denggi

Tidak semua orang mempunyai risiko yang sama untuk mendapat demam denggi. Antara faktor utama yang meningkatkan risiko termasuk:

Tinggal di kawasan beriklim tropika atau subtropika
Tinggal di kawasan padat penduduk dengan masalah kebersihan dan air bertakung
Kekerapan berada di luar rumah pada waktu aktif nyamuk (pagi dan senja)
Pernah dijangkiti denggi sebelum ini (risiko komplikasi lebih tinggi jika dijangkiti kali kedua dengan strain virus berbeza)

Simptom Demam Denggi

Demam denggi mempunyai pelbagai gejala yang boleh berbeza mengikut tahap jangkitan. Biasanya, simptom muncul 4–10 hari selepas gigitan nyamuk yang dijangkiti.

Simptom biasa termasuk:

Demam tinggi secara tiba-tiba (39°C – 40°C)
Sakit kepala teruk, khususnya di bahagian dahi
Sakit sendi, otot, dan tulang (breakbone fever)
Sakit belakang mata
Ruam merah pada kulit
Mual dan muntah

Gejala ini berlaku kerana virus menyebabkan tindak balas imun badan yang kuat. Sistem imun melepaskan bahan kimia radang yang memberi kesan kepada salur darah dan tisu sekeliling.

Simptom apabila penyakit menjadi teruk (DHF/DSS):

Pendarahan dari hidung atau gusi
Lebam mudah terbentuk
Muntah atau najis berdarah
Sakit perut yang teruk
Sesak nafas atau penurunan tekanan darah mendadak

Pada tahap ini, ia menjadi kecemasan perubatan yang memerlukan rawatan segera di hospital.

Penyakit yang Mempunyai Simptom Sama

Beberapa penyakit lain boleh menyerupai simptom demam denggi, terutamanya pada peringkat awal, termasuk:

Chikungunya – Juga dibawa oleh nyamuk Aedes, tetapi cenderung menyebabkan sakit sendi lebih lama.
Zika – Menyebabkan ruam, demam ringan, dan sakit sendi, tetapi lebih berbahaya kepada wanita hamil.
Malaria – Disebarkan oleh nyamuk Anopheles, dengan demam berselang-seli.
Leptospirosis – Disebabkan oleh bakteria daripada air tercemar, dengan gejala demam, sakit otot, dan kadang-kadang jaundis.
Demam tifoid – Disebabkan oleh bakteria Salmonella typhi, dengan demam berpanjangan dan masalah pencernaan.

Diagnosis pembezaan ini penting supaya pesakit tidak tersalah rawatan.

Ujian untuk Mengesahkan Demam Denggi

Ujian makmal diperlukan untuk mengesahkan jangkitan. Antara ujian yang digunakan:

Ujian NS1 antigen: Dapat mengesan virus pada peringkat awal (hari 1–5 demam).
Ujian IgM/IgG: Mengesan antibodi badan terhadap virus denggi.
Kiraan darah lengkap: Mengesan penurunan platelet dan sel darah putih.

Gold standard diagnosis adalah gabungan ujian serologi (NS1 dan IgM/IgG) bersama pemeriksaan klinikal pesakit.

Rawatan Demam Denggi

Sehingga kini, tiada ubat khusus yang dapat membunuh virus denggi secara terus. Rawatan yang diberikan adalah berbentuk rawatan sokongan (supportive treatment) yang bertujuan:

Mengurangkan gejala seperti demam dan sakit badan.
Mengelakkan komplikasi serius seperti pendarahan dalaman atau renjatan (shock).
Memastikan pesakit kekal terhidrasi dan stabil.

Rawatan boleh dibahagikan mengikut tahap keterukan penyakit:

1. Rawatan di Rumah (Kes Ringan)

Pesakit yang hanya mengalami demam denggi tanpa tanda amaran boleh dirawat di rumah dengan pemantauan rapi oleh keluarga.

Langkah-langkah rawatan di rumah:

Rehat sepenuhnya – elakkan aktiviti berat kerana badan memerlukan tenaga untuk melawan jangkitan.
Minum banyak cecair – air kosong, jus buah, sup, atau air kelapa untuk mengekalkan hidrasi dan elektrolit.
Ubat demam selamat – paracetamol digunakan untuk menurunkan suhu dan mengurangkan sakit kepala.
Pemantauan tanda amaran – perhatikan gejala seperti muntah berterusan, sakit perut, atau pendarahan.

Perkara yang perlu dielakkan:
❌ Aspirin, ibuprofen, atau ubat anti-radang bukan steroid kerana ia boleh meningkatkan risiko pendarahan.
❌ Rawatan tradisional tanpa nasihat doktor yang boleh membahayakan hati atau buah pinggang.

2. Rawatan di Hospital (Kes Sederhana ke Teruk)

Pesakit perlu dimasukkan ke hospital jika menunjukkan tanda amaran denggi atau mempunyai penyakit kronik yang meningkatkan risiko komplikasi.

Rawatan di hospital termasuk:

Pemberian cecair intravena (IV drip) untuk mencegah dehidrasi atau menggantikan kehilangan plasma.
Pemantauan vital signs – tekanan darah, kadar nadi, dan pernafasan dipantau setiap beberapa jam.
Pemeriksaan darah berkala – kiraan platelet, hematokrit, dan fungsi hati untuk mengesan kemerosotan.
Pengurusan pendarahan – transfusi platelet atau darah penuh dilakukan jika berlaku pendarahan serius.

3. Rawatan Dengue Hemorrhagic Fever (DHF) dan Dengue Shock Syndrome (DSS)

Ini adalah kecemasan perubatan yang memerlukan rawatan intensif di Unit Rawatan Rapi (ICU).

Langkah rawatan:

Pemberian cecair secara terkawal untuk mengelakkan fluid overload (terlalu banyak cecair yang boleh menjejaskan paru-paru).
Pemantauan tekanan darah secara berterusan.
Pemindahan darah atau plasma jika berlaku pendarahan besar.
Rawatan sokongan kepada organ terjejas seperti bantuan pernafasan atau ubat untuk menyokong fungsi jantung.

4. Kaedah Rawatan Tambahan yang Disokong Penyelidikan

Walaupun tiada penawar khusus, kajian ada menunjukkan beberapa kaedah boleh membantu:

Daun betik (Carica papaya) – beberapa kajian kecil mendapati ekstrak daun betik berpotensi membantu meningkatkan platelet, tetapi penggunaannya mesti dengan nasihat doktor.
Probiotik dan diet seimbang – membantu pemulihan sistem imun selepas jangkitan.

5. Pemantauan Selepas Rawatan

Pesakit yang dibenarkan keluar dari hospital masih perlu:

Memantau suhu badan dan tanda pendarahan.
Menjalani pemeriksaan susulan darah untuk memastikan platelet kembali normal.
Mengelakkan aktiviti berat selama sekurang-kurangnya 2 minggu selepas sembuh.

Pencegahan Demam Denggi

Pencegahan demam denggi memerlukan gabungan usaha individu, keluarga, dan komuniti. Memandangkan tiada ubat khusus untuk mengubati denggi, memutuskan kitaran hidup nyamuk pembawa virus adalah strategi paling berkesan.

1. Menghapuskan tempat pembiakan nyamuk
Nyamuk Aedes membiak di air jernih yang bertakung, walaupun dalam kuantiti sedikit seperti dalam penutup botol. Oleh itu:

Kosongkan dan bersihkan bekas air di rumah sekurang-kurangnya sekali seminggu.
Buang atau simpan tayar terpakai, bekas plastik, tin, atau botol yang boleh menakung air.
Pastikan longkang tidak tersumbat.

2. Perlindungan peribadi daripada gigitan nyamuk

Gunakan kelambu semasa tidur, terutama bagi bayi, kanak-kanak, dan warga emas.
Sapu losyen penghalau nyamuk yang mengandungi DEET, picaridin, atau minyak lemon eucalyptus.
Pakai pakaian berlengan panjang dan seluar panjang, terutamanya pada waktu puncak gigitan nyamuk (pagi dan senja).

3. Kawalan nyamuk di peringkat komuniti

Fogging atau semburan racun serangga dilakukan di kawasan berisiko tinggi.
Kempen gotong-royong membersihkan kawasan perumahan.
Program pendidikan kesihatan untuk meningkatkan kesedaran penduduk.

4. Inovasi moden dalam pencegahan

Pelepasan nyamuk yang dijangkiti bakteria Wolbachia untuk mengurangkan kebolehan mereka membawa virus denggi.
Penggunaan perangkap nyamuk automatik di kawasan berisiko tinggi.

Pencegahan yang konsisten dapat mengurangkan risiko jangkitan dengan ketara, dan jika diamalkan secara berterusan, kes demam denggi di kawasan berisiko boleh menurun secara drastik.

Komplikasi Demam Denggi

Walaupun kebanyakan kes adalah ringan, demam denggi boleh menyebabkan komplikasi serius yang berpotensi mengancam nyawa.

1. Dengue Hemorrhagic Fever (DHF)

Berlaku apabila virus menyebabkan kebocoran plasma dari salur darah dan pendarahan di bawah kulit atau organ dalaman.
Pesakit mungkin mengalami bintik-bintik merah pada kulit, mimisan, gusi berdarah, atau muntah darah.

2. Dengue Shock Syndrome (DSS)

Tahap paling berbahaya di mana tekanan darah jatuh mendadak, menyebabkan organ gagal berfungsi.
Gejala termasuk kulit sejuk dan lembap, denyutan nadi lemah, pernafasan cepat, dan kehilangan kesedaran.

3. Kerosakan organ dalaman

Hati: Radang hati (hepatitis) dengan peningkatan enzim hati.
Jantung: Keradangan otot jantung (myocarditis) yang menjejaskan fungsi pam jantung.
Otak: Encephalitis atau meningitis akibat tindak balas imun atau pendarahan.

4. Masalah jangka panjang

Keletihan kronik berbulan-bulan selepas sembuh.
Gangguan tumpuan dan mood akibat kesan psikologi daripada penyakit yang teruk.

Kebanyakan komplikasi boleh dielakkan dengan pengesanan awal tanda amaran dan rawatan segera di hospital.

Pemulihan Selepas Demam Denggi

Proses pemulihan bergantung kepada tahap keterukan penyakit.

1. Fasa pemulihan fizikal

Pesakit memerlukan rehat mencukupi sekurang-kurangnya 1–2 minggu selepas demam reda.
Minum air secukupnya untuk mengembalikan cecair yang hilang semasa demam.
Ambil makanan kaya nutrien seperti sup ayam, bubur, buah-buahan segar, dan sayuran berdaun hijau.

2. Mengatasi keletihan berpanjangan

Mulakan aktiviti ringan seperti berjalan perlahan sebelum kembali ke rutin normal.
Elakkan senaman berat atau kerja fizikal yang memerlukan tenaga berlebihan dalam tempoh awal.

3. Pemantauan kesihatan selepas rawatan

Pemeriksaan darah susulan untuk memantau tahap platelet dan fungsi hati.
Berjumpa doktor jika muncul semula gejala seperti sakit perut, pendarahan, atau demam.

4. Sokongan psikologi

Sesetengah pesakit mungkin mengalami keresahan selepas melalui episod denggi yang teruk.
Sokongan keluarga dan rakan, serta kaunseling jika perlu, membantu proses pemulihan mental.

Panduan Sokongan kepada Pesakit dan Keluarga

Peranan keluarga dan penjaga sangat penting dalam memastikan pesakit pulih sepenuhnya dan mengelakkan komplikasi.

1. Pantau tanda amaran

Pendarahan gusi atau hidung.
Muntah atau najis berdarah.
Sakit perut yang teruk atau muntah berterusan.
Tanda dehidrasi seperti bibir kering, kencing sedikit, atau pening.

2. Penjagaan di rumah

Pastikan pesakit minum air dengan kerap, termasuk jus buah dan air kelapa untuk menambah elektrolit.
Catat suhu badan pesakit setiap beberapa jam.
Berikan ubat seperti yang diarahkan doktor, elakkan aspirin dan ubat anti-radang bukan steroid.

3. Pencegahan jangkitan kepada orang lain

Pasang kelambu atau gunakan ubat nyamuk pada pesakit bagi mengelakkan nyamuk menggigit dan menyebarkan virus.
Pastikan kawasan rumah bebas daripada tempat pembiakan nyamuk.

4. Sokongan emosi dan moral

Pesakit mungkin rasa lemah dan tertekan kerana tidak dapat menjalankan aktiviti harian.
Galakkan mereka berehat dan yakinkan bahawa keadaan akan pulih dengan masa.

Rujukan

World Health Organization (2023). Dengue and severe dengue. Retrieved from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dengue-and-severe-dengue
Ministry of Health Malaysia (2023). Guidelines on Dengue Management. Retrieved from: https://www.moh.gov.my/moh/resources/Penerbitan/Garis%20Panduan/DENGGI/
Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2023). Dengue. Retrieved from: https://www.cdc.gov/dengue/index.html
World Mosquito Program (2024). Wolbachia method for dengue prevention. Retrieved from: https://www.worldmosquitoprogram.org/